De dichter
De Corona dei mesi (Krans der maanden) is een cyclus van 12 sonnetten op de 12 maanden van het jaar van de hand van de 13e eeuwse italiaanse dichter Folgòre da San Gimignano(1280-1330). Van hem zijn slechts weinig werken overgeleverd, waaronder deze cyclus de bekendste is.
Daarnaast heeft hij soortgelijke cycli op de dagen van de week en andere opsommingen geschreven. Hij wordt ingedeeld bij de komisch-realistische dichters van zijn tijd (Trecento, il stile nuovo), hoewel hij ook een geheel eigen stijl heeft. Hij gebruikt daarbij komische elementen en de persiflage.
In deze sonnetten beschrijft hij het leven van een groep rijke jongelieden, die van stad naar stad en van paleis naar paleis trekken, feestend en genietend. Dat alles wordt letterlijk uitgestald voor de toehoorder, met veel uitweidingen en opsommingen, maar zonder verdere achtergronden. En dat alles in de strikte vorm van een sonnet met als rijmschema: ABBA ABBA CDC DCD.
De realistische beelden en opsommingen, die worden gepresenteerd raken aan de schilderkunst uit die tijd.
Van deze cyclus zijn ook bewerkingen of zelfs persiflages bekend van andere komische dichters, zoals bijvoorbeeld Cenne da la Chitarra (✝1336).
Een fraaie vertaling van deze cyclus in het Nederlands is bezorgd door Frans van Dooren, zie bijv. Frans van Dooren en DBNL.
Een recent uitgebrachte italiaanse editie is Folgore Da San Gimignano E Cenne De La Chitarra bezorgd door Daniele Lucchini.
De muziek
Gezien de twaalf maanden ligt het voor de hand iets te doen met de twaalf tonen van het octaaf. Ik heb ervoor gekozen om de toonsoorten opvolgend te rangschikken vanaf C steeds een halve toon hoger, waarbij dan majeur en mineur worden afgewisseld. Het is dus geen stricte opvolging van de kwintencirkel geworden.
De delen sluiten per kwartaal op elkaar aan. In principe eindigt elk stuk in de toonsoort van het volgende deel, of leidt daar muzikaal naar toe. De stukken worden daarom bij voorkeur per kwartaal gekoppeld uitgevoerd.
Daarnaast wordt afgewisseld tussen 4-stemmig gemengd koor, 3-stemmig vrouwen- en mannenkoor en 6-stemmig gemengd koor.
Het laatste deel start in B en eindigt wederom in C, waarmee de “Corona” rond is.
Op dit moment zijn alle delen 1 t/m 12 (kwartalen 1 t/m 4) beschikbaar.
Van kwartaal 1 en 2 is ook een versie met piano-begeleiding gereed.
De indeling is als volgt:
| Deel | Toonsoort | Stemmen |
|---|---|---|
| 1. Januari | C | SATB |
| 2. Februari | cis | SATB |
| 3. Maart | D | SATB |
| 4. April | Es | SMA |
| 5. Mei | e | TBarB |
| 6. Juni | F | SMATBarB |
| 7. Juli | fis | SATB |
| 8. Augustus | G | SATB |
| 9. September | As | SATB |
| 10. Oktober | A | SATB |
| 11. November | Bes | SATB |
| 12. December | B | SMATBarB |
Media
De teksten
De Italiaanse tekst is overgenomen uit het boekje met vertaling van Frans van Dooren, hierboven genoemd.
Tekstgetrouwe vertaling
Onderstaande vertaling is van de hand van docent Italiaans Willy van Ophem. Opzet was een zo tekstgetrouw mogelijke, geen poëtische, vertaling.
Kwartaal 1
| I. Di gennaio | Januari |
|---|---|
| I’ doto voi, nel mese de gennaio, corte con fòchi di salette accese, camer’e letta d’ogni bello arnese, lenzuol’ de seta e copertoi di vaio, | Ik geef je, in de maand januari, binnenplaatsen met knetterende vuren, mooi ingerichte slaapkamers met lakens van zijde en dekens van eekhoornbont, |
| tregèa, confetti e mescere arazzaio, vestiti di doagio e di rascese: e ’n questo modo star a le defese, mova scirocco, garbino e rovaio. | confiture, zoetigheid en bruisende wijn, kostbare kleding van fijne stof: op die manier ben je beschut tegen, de jagende zuiden-, oosten- en noordenwind. |
| Uscir di fòr alcuna volta il giorno, gittando de la neve bella e bianca a le donzelle che staran da torno; | Ga een paar keer per dag naar buiten, om mooie witte sneeuwballen te gooien naar de meisjes die terugkomen; |
| e quando fosse la compagna stanca, a questa corte faciase retorno: e si riposi la brigata franca. | en als het gezelschap daarna moe is, laat ze dan terugkeren naar de hal: zodat de trouwe groep kan rusten. |
| II. Di febbraio | Februari |
|---|---|
| E de febbrai’ vi dono bella caccia, di cervi, di caprioli e di cinghiari, corte gonnelle, e grossi calzari, e compagnia che ve deletti e piaccia; | En in februari geef ik je een mooie jacht, op herten, reebokken en wilde zwijnen, in korte jagersrok, en dikke schoenen, en gezelschap dat behaagt en vermaakt; |
| can da guinzagli e segugi da traccia, e le borse fornite di danari, ad onta degli scarsi e degli avari, o di chi ’n questo vi dà briga e ‘mpaccia. | een hond aan de lijn en jachthonden, en de beurs gevuld met geld, tot hoon van stoethaspels en gierigaards, of van hen die problemen veroorzaken. |
| E la sera tornàr co’ vostri fanti carcati de la molta salvaggina, avendo gioia ed allegrezza e canti; | En ’s avonds keer je terug met de gezellen overladen met wild, en vol vreugde, blijdschap en gezang; |
| far trar del vino e fumàr la cucina, e fin al primo sonno star razzanti: e po’ posare ‘nfin a la mattina. | laat de wijn ontkurken en de keuken roken, en tot de eerste slaap blijf je fris als een hoentje: en dan kun je rusten in de ochtend. |
| III. Di marzo | Maart |
|---|---|
| Di marzo sì vi do una pischiera d’anguille, trote, lamprede e salmoni, di dèntici, dalfini e storïoni, d’ogn’ altro pesce in tutta la rivèra; | In maart geef ik je een plek om te vissen met palingen, forellen, lampreien en zalmen, met randbaarzen, dolfijnen en steuren, en allerlei andere vissen die daar zwemmen; |
| con pescatori e navicelle a schiera e barche, saettìe e galeoni, le qual ve portino a tutte stagioni a qual porto vi piace a la primèra: | met vissers en talloze bootjes en barken, roeibootjes en galjoenen, die brengen je bij alle getijden naar de haven van je eerste keus: |
| che sia fornito de molti palazzi, d’ogn’ altra cosa che ve sie mestèro, e gente v’abbia de tutti sollazzi. | er zullen veel paleizen zijn, en van alles wat je nodig hebt, en mensen met allerlei vermaak. |
| Chiesia non v’abbia mai né monastero; lassate predicar i preti pazzi, c’hanno* troppe bugie e poco vero. | Kerken en kloosters zijn er niet; laat die dwaze priesters maar preken, ze verkondigen vele leugens en weinig waars. |
| * spreek c’hanno (voluit ci hanno) uit als “tsjanno” |
Kwartaal 2
| IV. Di aprile | April |
|---|---|
| D’april vi dono la gentil campagna tutta fiorita di bell’erba fresca: fontane d’acqua che non vi rincresca, donn’e donzelle per vostra compagna, | In april geef ik je lieflijke velden vol bloemen en fris gras fonteinen met water die je plezieren, vrouwen en meisjes als gezelschap, |
| ambianti palafrèn, destrier di Spagna e gente costumata a la francesca; cantar, danzar a la provenzalesca con instrumenti novi d’Alemagna. | reispaarden, strijdpaarden uit Spanje en mensen gekleed op z’n frans; zingend, dansend op z’n Provençaals met nieuwe instrumenten uit Duitsland. |
| E da torno vi sia molti giardini e giacchito vi sia ogni persona: ciascun con reverenza adori e’nchini | En je bent omringd door tuinen en parken en alle personen betuigen je respect: ieder buigt met gemeende eerbied |
| a quel gentil, c’ho* dato la corona de pietre prezïose, le più fini c’ha* ‘l presto Gianni o‘l re de Babilòna. | voor de ridder aan wie ik de kroon heb gegeven met de meest fijne en kostbare stenen, die toebehoorden aan priester Jan of de koning van Babylon. |
| * spreek c’ha en c’ho (voluit ci ha en ci ho) uit als “tsja” en “tsjo” |
| V. Di maggio | Mei |
|---|---|
| Di maggio sì vi do molti cavagli e tutti quanti siano affrenatori, portanti tutti, dritti corritori; pettorali, testère de sonagli, | In mei geef ik je veel paarden en ze zijn allemaal makkelijk te beteugelen, beproefde dragers, snelle dravers; tuigage en hoofdstellen voorzien van belletjes, |
| bandère con coverte a molti ‘ntagli di zendadi e di tutti li colori; le targhe a modo degli armeggiatori; viuole, rose, fior, ch’ogn’om abbagli; | rijk versierde vaandels en kleden van zijde en veelkleurig; het schild als die van ridders tijdens een toernooi; viooltjes, rozen, bloemen, die ieder mens doet verblinden; |
| e rompere e fiaccar bigordi e lance, e piover da fenestre e da balconi en giù ghirlande, e’n sù melerance; | en het deuken en splijten van speren en lansen, en vanuit de ramen en balkons regenen vele guirlandes en worden granaatappels omhoog gegooid; |
| e pulzellette gioveni e garzoni baciarsi ne la bocca e ne le guance: d’amor e di goder vi si ragioni. | en jongens en meisjes kussen elkaar op de mond en op de wangen: er wordt alleen over liefde en lust gesproken. |
| VI. Di giugno | Juni |
|---|---|
| Di giugno dovvi una montagnetta coverta di bellissimi arboscelli, con trenta ville e dodici castelli, che sian entorno ad una cittadetta, | In juni geef ik je een heuvel bedekt met prachtige boompjes, met dertig huizen en twaalf kastelen, die om een stadje zullen staan, |
| ch’abbia nel mezzo una soa fontanetta: e faccia mille rami e fiumicelli, ferendo per giardin e praticelli e rindrescando la menuta erbetta. | met in het midden een milde bron: met duizenden vertakkingen en beekjes, die tuinen en gazons doorkruisen en het fijne gras verfrissen. |
| Aranci e cedri, dàttili e lumìe e tutte l’altre frutte savorose empergolate siano per le vie; | Sinaasappels en ceders, dadels en citroenen en alle andere eetbare vruchten hangen als pergola’s in de straten; |
| e le gente vi sian tutte amorose e fàccianvisì tante cortesìe, ch’a tutto ‘l mondo siano grazïose. | en de mensen zijn zo verliefd en delen zoveel attenties uit dat het heel de wereld bekoort. |
Kwartaal 3
| VII. Di luglio | Juli |
|---|---|
| Di luglio en Siena su la saliciata, con le piene enghestare de tribbiani, ne le cantine li ghiacci vaiani; e man e sera mangiar in brigata | In juli in Siena op het plaveisel de kruiken vol met zoete witte wijn, in de kelders de frisse wijnen uit Vaiano; en de hele dag en ’s avonds eten met de groep |
| di quella gelatina ismisurata, istarne roste, giovene fagiani, lessi capponi, capretti sovrani e cui piacesse, manza con l’agliata. | van die gelei in overvloed, geroosterde patrijzen, jonge fazanten, gekookte kapoenen, koninklijke geitjes en wie het lekker vindt, rund met knoflooksaus. |
| Ed ine trar bon tempo e bona vita, e non andar de fòr per questo caldo; vestir zendadi di bella partita; | En hier een aangenaam en een vrolijk leventje leiden, en niet naar buiten gaan met deze warmte; gekleed in zijde van een mooie partij; |
| e quando godi, star pur fermo e saldo, e sempre aver la tavola fornita: e non voler la moglie per gastaldo. | en wanneer je geniet, blijf dan vastbesloten en onwrikbaar, en zorg dat de tafel steeds goed voorzien is: en laat het niet gebeuren dat de vrouw de teugels in handen krijgt. |
| VIII. D’agosto | Augustus |
|---|---|
| D’agosto sì vi do trenta castella in una valle d’alpe montanina, che non vi possa vento de marina, per istar sani, chiari come stella; | In augustus geef ik je dertig kastelen gelegen in een bergvallei in de alpen, waar je geen last hebt van zeewind, zodat je gezond blijft, schitterend als een ster; |
| e palafreni da montare ’n sella e cavalcar la sera e la mattina: e l’una terra a l’altra sia vicina, ch’un miglio sia la vostra giornatella, | en rijpaarden om te bestijgen en te berijden van de de ochtend tot de avond: en het is niet ver rijden van de ene plek naar de ander, niet meer dan een mijl zal de korte rit zijn, |
| tornando tuttavia inverso casa; e per la valle corra una fiumana, che vada notte e dì traente e rasa; | elke keer als je naar huis terugkeert; en door de vallei stroomt een riviertje, dat nacht en dag door kabbelt; |
| e star nel fresco tutta meriggiana. La vostra borsa sempre a bocca pasa, per la miglior vivanda di Toscana. | en blijf in de koelte tijdens de siësta. Uw beurs is altijd gevuld voor het beste vlees van Toscane. |
| IX. Di settembre | September |
|---|---|
| Di settembre vi do deletti tanti: falconi, astori, smerletti, sparvieri; lunghe, gherbegli, geti con carnieri, bracchetti con sonagli, pasto e guanti; | In september geef ik je veel vermaak: valken, haviken, smerlijnen, sperwers; slechtvalken aan de lijn aan der jagerstas, jachthondjes met bellen, voetboeien en handschoenen; |
| bolze, balestre dritt’e ben portanti, archi, strali, ballotte e ballottieri, sìanvi mudati guilfanghi ed astieri nidaci e di tutt’ altri uccel volanti, | allerhande kruisbogen veilig en secuur, bogen, pijlen, kogels en draagtassen, er zijn valken, roofvogels en havikken uit het nest gehaald en tal van andere vogels, |
| che fosser boni da snidar e prendere: e l’un a l’altro tuttavia donando, e possasi rubar e non contendere; | die goed te lokken en te vangen zijn: en de een na de ander sleept continu wild binnen, en men kan dat pakken zonder afgunst; |
| quando con altra gente rencontrando, la vostra borsa si’acconcia a spendere e ’n tutto abbiate l’avarizia en bando. | wanneer je een andere groep ontmoet, laat uw beurs dan aanspreken om te besteden en ban alle gierigheid uit. |
Kwartaal 4
| X. Di ottobre | Oktober |
|---|---|
| Di ottobre nel contà c’ha buono stallo, e’ pregovi, figliuoi, che voi n’andate; traetevi bon tempo ed uccellate come vi piace, a piè ed a cavallo. | In oktober naar het platteland voor een goed verblijf, en ik smeek u, vrienden, dat u er naar toe gaat; vermaak u en ga vogels jagen zoals het u bevalt, te voet of te paard. |
| La sera per la sala andate a ballo, e bevete del mosto ed inebriate, ché non ci ha miglior vita, en veritate: e questo è vero come ‘l fiorin giallo. | Ga ’s avonds dansen in de grote zaal, drink goede wijn en wordt dronken, want werkelijk er is geen beter leven dan dit: en dit is zo waar, als een gouden florijn. |
| E poscia vi levate la mattina, e lavativ’el viso con le mani; lo rosto e ‘l vino è bona medicina. | En sta dan ‘s ochtends op, was je gezicht met je handen; gebraden vlees en wijn zijn goede medicijnen. |
| A le guagnèle, starete più sani, ca pesce in lag’o fiume o in marina, avendo meglior vita di cristiani! | Bij God, als je dat doet zul je je beter voelen, dan een vis in het meer, de rivier of de zee, en heb je het beste leven dat een goed mens maar kan leiden! |
| XI. Di novembre | November |
|---|---|
| E di novembre a Petrïuolo al bagno, con trenta muli carchi de moneta: la ruga sia tutta coverta a seta; coppe d’argento, bottacci de stagno: | En in november de baden in Petriuolo, met dertig muildieren beladen met geld: het straatje is geheel bedekt met zijde; zilveren bekers, tinnen flessen [heb je bij je]: |
| e dar a tutti stazzonier guadagno; torchi, doppier che vengan di Chiareta; confetti con cedrata de Gaeta; e béa ciascun e conforti ‘l compagno. | en zorg dat alle pleisterplaatsen winst maken; [je hebt] fakkels, kandelaars, die gemaakt zijn in Chiareta; confiture met citroensmaak uit Gaeta; en iedereen drinkt en vertroost het gezelschap. |
| E ‘l freddo vi sia grande e ‘l fòco spesso; fagiani, starne, colombi, mortiti, lèvori, caprïoli rosto e lesso: | En de kou zal bijtend zijn en het vuur krachtig; [er zijn] fazanten, patrijzen, duiven, kwartels, hazen, reebok gebraden of gekookt: |
| e sempre aver acconci gli appetiti; la notte ‘l vento, ‘l piover a ciel messo: e siate ne le letta ben forniti. | en altijd heb je zin om te eten; ’s nachts waait een sterke wind, het regent pijpenstelen: en jij kunt rusten in een behaaglijk bed. |
| XII. Di decembre | December |
|---|---|
| E di decembre una città in piano: sale terrene, grandissimi fòchi, tappeti tesi, tavoliere e giochi, torticci accesi, star co’ dadi en mano, | En in december een stad in het dal: zalen op de begane grond, grote vuren, overal liggen zachte tapijten, spelborden en spellen, aangestoken toortsen, met de dobbelstenen in de hand, |
| e l’oste inebrïato e catellano, e porci morti e finissimi còchi, ghiotti morselli, ciascun béa e mandóchi: le botte sian maggior che San Galgano. | en de waard is dronken en gulzig, dode varkens en uitstekende koks, verrukkelijke hapjes, iedereen drinkt en eet: de wijnvaten zijn groter dan die van de abdij San Galgano. |
| E siate ben vestiti e foderati di guarnacche, tabarri e di mantegli e di cappucci fini e smesurati; | En je bent goed gekleed en beschermd door dikke jassen, capes en mantels en door enorme verfijnde kappen; |
| e beffe far de’ tristi cattivegli, de’ miseri dolenti sciagurati avari: non vogliate usar con egli. | en je bespot de arme stakkers, de treurige ellendige gierigaards: je hebt niets met ze te maken. |
| Vertaling: Willy van Ophem |
Composities van Wytze Oostenbrug 